چنین گفت کوروش کبیر  

تاریخ موسیقی ایران.../  ادامه مطالب وبلاگ را در ارشیو یا نوشته های پیشین سال های قبل سیو و مطالعه کنید/ 

وازه هنر به معنای خوب توانایی است که ریشه اوستایی دارد. در چین خنیاگران اشعار سعدی را با اهنگ ایرانی می خواندند. در اغاز اسلام به جای موسیقی کلمه غنا به کار رفت که در اصل به معنی اواز است و موسیقدان را مغنی می نامیدند. از معتبر ترین اسنادی که از موسیقی عصر باستان باقی مانده می توان به مهر چغامیش اشاره کرد. در کاوشی که در تپه چغامیش خوزستان نزدیک دزفول توسط باستان شناسان بعد از سال های 1961 صورت گرفته نقش مهری مربوط به 5400 سال قبل پیدا شده است. این سند که استوانه ای شکل و متعلق به قوم ایلام است کهن ترین ارکستر جهان را نشان می دهد. در این نقش که همگی بانو هستند نفر اول از سمت چپ خواننده است . نفر دوم در حال نواختن بوق یا شیپور می باشد. نفر سوم چنگ نواز و نفر چهارم نقاره و طبلک می نوازد. کتاب مقدس ایرانیان اوستا قدیمی ترین و غنی ترین گنجینه ای است که بیانگر اندیشه و افکار نیاکان ماست. عالی ترین نمونه شعر را می توان در این کتاب به خصوص گات ها و یشنها جستجو کرد . در ایین زرتشت نیایش به درگاه خدا با ساز و اواز همراه بود . گات یا گاثا به معنای سرود های خاص زرتشت و در زبان سانسکریت خواندن با اواز را معنی می دهد. گات ها کهن ترین ترانه ها ای است که از عهد باستان بر جای مانده که در مراسم مذهبی سروده می شده است. در اوستا تکرار گردیده  که گات ها باید با اواز خوانده شود. موسیقی ایران یا گات ها پس از حمله اعراب به ایران توسط ان ها به اندلس رسید و در موسیقی اسپانیا و اروپا اثراتی از خود باقی گذاشت. اسکندر از خزانه کوروش 320 اسباب و الات موسیقی به دست اورد. از سفرنامه فیثاغورث بر می اید که در مراسم تاج گذاری داریوش 360 دختر اوازه خوان / نوازنده و خواننده/ از نقاط مختلف ایران در پایتخت گرد امده بودند و هم صدا به اواز و سرود خواندن می پرداختند. بعد از شکست داریوش از اسکندر در جنگ ایسوس 320 نفر از دختران اوازه خوان به دست اسکندر اسیر شدند. سازهای دوره هخامنشی عبارت بودند از عود- نی- نوعی ارغنون یا ساز دهنی- چغانه – شیپور- نقاره- کوس- خر مهره- دمامه- دونای- دهل- گاو دم- جام- جلجل- نوعی طبل – کرنا و سرنا. در اثار باستانی به دست امده در شوش دو تندیس سفالین از دو خنیاگر دوران اشکانی یافت شده که در دست یکی تنبور و در دست دیگری بربط است که در حال نواختن هستند. این تندیسه ها نشان می دهند که در زمان اشکانیان دو ساز بربط و تنبور شناخته شده و به عنوان ابزار موسیقی به کار گرفته می شدند.

موسیقی در زمان ساسانیان...

ایران در دوره اردشیر بابکان موسیقی پیشرفت بسیار کرد. او به موسیقی دانان ارج بسیار می نهاد و جایگاه خاصی برای ان ها قایل بود. هنگامی که درباریان و بزرگان کشور را به طبقات مختلف تقسیم می کرد به خاطر مهری که به موسیقی داشت مقام رامشگران و خنیاگران را ارتقا داد. درباریان را به هفت طبقه تقسیم کرده بود که موسیقی دانان صنف پنجم را تشکیل می دادند. بهرام گور مقام موسیقی دانان را بالاتر برو دو در مرتبه اول قرار داد. موسیقی در نزد ایرانیان قبل از اسلام مطلبوب و محبوب بوده و رواج بسیار داشت. عصز طلایی موسیقی ساسانی مصادف با دوره خسرو پرویز است. او پیوسته موسیقی دانان دربار را تشویق و ترغیب می کرد . بزرگ ترین دلیل این امر ظهور نوابغی چون بابد- سرکش- رامتین- و ازاد وار چنگی در موسیقی این دوره می باشد. اهنگ تخت تاقدیس یکی از اهنگ های دوره خسرو پرویز است که بر اساس مجموعه هنری زیبا و شگفت انگیز تخت طاقدیس ساخته شده است. گنج باد اور یکی دیگر از اهنگ هایی است که متاثر از حوادث و رویداد های ان عصر ساخته شده است و ان کشتی های بدون سرنشین رومی بود که در دریا سرگردان شده و باد ان ها را به سواحل ایران کشانده بود که به دست ایرانیان افتاد. جشن مهرگان روز ششم ماه هفتم سال در این دوره به باشکوه ترین وجهی برگزار می شد. در این جشن که 6 روز به طول می انجامید رامشگران برای هر روز اهنگی نو می ساختند و به نغمه خوانی و نوازندگی می پرداختند. اهنگ های ان ها را به نام همان روز نامیده می شد و وارد مقام های موسیقی می شد ماند مهرگان بزرگ و مهرگان خردک.

باربد...

از رامشگران – بربط نوازان و سازندگان و استادان موسیقی در دوره خسرو پرویز است که در علم موسیقی نظیر و همتا نداشته است. باربد شاعر هم بود و اشعارش را با اهنگ نغمه هایی که می ساخت می خواند. شعرای قدیم او را مظهر موسیقی می دانسته اند. دستگاه های موسیقی که به باربد منصوب است شمامل هفت خسروانی یا هفت دستگاه کنونی- و سی لحن و 360 دستان یا نغمه و نوا بود که باربد برای بزم خسرو ساخته بود و با ایم هفته و سی روز ماه و 365 روز سال دوره ساسانیان متناسب بود . به طوری که هر روز یکی از ان ها را که مناسب شرایط می دید می نواخت. گفته اند باربد هر روز دستان نویی می ساخت و برای خسرو می نواخت که او از تکرار موسیقی خسته نشود. ولی از ان جا که در ان دوره موسیقی با علم نجوم و اختر شناسی مرتبط بوده است . احتمال می رود که ساختن 360 لحن بابد با گردش زمین و غیره متناسب باشد که او به این دلیل ساخته است نه به منظور جلوگیری از خستگی و یک نواختی موسیقی در نزد خسرو. در ان دوره راست به یکی از اوازها اطلاق می گردیده است و اکنون نیز یکی از 12 مقام موسیقی ایران و عرب به شمار می رود. معروف است باربد دارای صد لحن بوده که از مبان ان ها سی لحن را انتخاب کرده ایم. سی لحن باربد عبارتند از 1- گنج باد اورد 2- گنج گاو3- گنج سوخته4- شادروان مروارید5- تخت طاقدیس6- ناقوسی7- اورنگی8- حقه کاووس9- ماه بر کوهان10- مشک دانه11- ارایش خورشید12- نیم روز 13- سبز در سبز14- قفل رومی15- سروستان- سرو سهی...

17-نوشین باده18- رامش جان19- ساز نوروز-20- مشکویه21- مهرگانی 22- مروای نیک 23- راه شب دیز 24- شب فرخ 25- فرخ روز – 26- غنچه کبک دری 27- نخجیر گان 28- کین سیاوش 29- کین ایرج – 30- باغ شیرین

پامشاد...

از موسیقی دانان مشهور خسرو پرویز بوده است چنان که وی را شهره زمان خود دانسته اند.

نکیسا...

یکی دیگر از چنگ نوازان ماهر دوره خسرو پرویز بوده است که بنا به گفته نظامی هم طراز باربد بوده است. یکی از نواهای مشهور نکیسا جامه دران بوده است. گویند ان صوت را چنان نواخت که حضار مجلس جامه ها بر تن پاره کردند و مدهوش شدند.

موسیقی ایران در دوره اسلامی....

موسیقی عرب از موسیقی ایرانی سرچشمه گرفته شده است. پس از پیدایش اسلام در ایران از ارزش و اعتبار موسیقی کاسته شد و این هنر از رونق افتاد. در حرم سرای متوکل عباسی 4000 کنیز می زیست و علاوه بر این بسیاری از کنیزان خواننده و نوازنده در حرم سرای وی می ریستند. در حرم سرای هارون الرشید 2000 کنیز بود که 300 کنیر فقط ساز می زدند و اواز می خواندند. یکی از انتقادهایی که از عضد الدوله دیلمی به عمل می امد این بود که به موسیقی دانان علاقه بسیاری می کرد. موسیقی علمی بعد از اسلام در ایران از زمان فارابی اغاز می گردد. زیرا او نخستین کسی بود که با به کارگیری اصول اولیه موسیقی یونان باستان که مادر موسیقی کلاسیک غرب به شمار می رود درباره موسیقی علمی و نظری کتابی به نام الموسیقی الکبیر را نشته است و پس از او دیگر دانشمندان در این زمینه کتاب های علمی نگاشتند. این کتاب فارابی بزرگ ترین اثری بود که تا ان زمان درباره موسیقی نگاشته شده بود. با تاسف به علت نبود خط و شیوه نت نویسی موسیقی ایرانی بسیاری از نغمه های زیبا از میان رفته است. . گویند روزی ابن خلکان در محضر سیف الدوله چند تکه چوب از جیب خود در اورده به هم پیوست و با ان اهنگی ساخت که جمعیت به خنده افتاندند. پس از ان اهنگی ساخت که همه گریه کردند و سرانجام با اهنگی دیگر همه را در خواب کرد. نام این ساز در کتاب دره التاج مزمار یا نای ذکر شده است. هنر عبارت است از ترکیبی که دارای مقدمات منطقی و عقلانی باشد. به عقیده فیثاغورثی ها کرات اسمانی و ستارگان در گردش خود صداهای موسیقی ایجاد می کنند و از اختلافشان ترکیب متوافقی در فضا پخش می شود. در فرهنگ اسلامی رابطه موسیقی با نظام کیهانی همواره متجلی بوده . چنان که اخوان الصفا حرکت سیارات و افلاک را مشتمل بر نغمات و الحان موسیقی می دانستند و معتقد به وجود ملودی منطبق با طبیعت مزاج هر موجود زنده ای بودند و مقام های موسیقی را با منطقه البروج مرتبط می دانستند و اختصاص اجرای مقامات به ساعات یا روزهای به خصوص را وجود سیاره ای می انگاشتند که در ان روز و ساعت بر افلاک حاکم است . به این دلیل ان مقام به حداکثر قدرت تاثیر پذیری خود می رسد. موسیقی عصر ساسانیان در تمام موسیقی های بعد از اسلام در سرزمین های اسلامی ریشه دوانیده و موسیقی فارابی به تاثیر از موسیقی ایرانی عصر ساسانی است نه موسیقی یونان. دستگاه های 12 گانه  فارابی عبارتند از . عشاق- نوا- بو سلیک- راست- عراق- اصفهان- زیر افکند- بزرگ- زنگوله- رهاوی- حسینی- حجازی-

در حقیقت تاریخ علمی موسیقی قدیم با زندگی عبدل قادر مراغه ای به پایان می رسد.بعدها تشکیل دارالفنون گرچه به پیشنهاد و سعی و کوشش امیر کبیر انجام گرفت. اما هنگام افتتاح ان امیر کبیر در تبعید ودر انتظار مرگ به سر می برد. در سال های پایانی عصر ناصری به پیشنهاد لومر یک نفر فرانسوی به نام دوال به ایران امد. او نوازنده ویلن بود و برای تدریس این ساز به ایران امد و اولین کسی بود که نواختن ان را در ایران متداول کرد. میرزا تقی خان / تقی دانشور/ شاگرد او و از نخستین فرد ایرانی بود که به نواختن ویلن پرداخت. در سال  1873 میلادی سفارش سرود ملی و مارش تاجگذاری شاه به لومر پیشنهاد گردید. این سرود در تیر ماه سال 1872 میلادی در مهمانی ملکه ویکتوریا با حضور ناصرالدین شاه نواخته شد. این سرود که تا دوره مشروطیت متداول بود اولین سرود رسمی ایران بود که لومر ساخته بود. اکنون نت ان در دست نیست. بنا به پیشنهاد لومر یک اثر حماسی ملی ایران و سرود تاج گذاری به دست شوان اهنگ ساز فرانسوی ساخته شد. از موسیقی دانان و بنیان گذاران موسیقی در ایران می توان به هنرمندان زیر اشاره کرد. 1- ناصر همایون2- سلیمان خان 3- غلام رضا مین باشیان. که از کارهای او می توان سرود رسمی تحت عنوان سلام رسمی دولت علیه ایران را نام برد. از اقدامات بسیار مهم سالار معزز تاسیس اداره موزیک ارتش در سال 1300 شمسی بود . اقدامات سالار معزز در ان زمان را می توان پایه و اصول اقدامات بعدی در زمینه موسیقی ایران به شمار می رود . جنان که او را می توان اولین موسیقی دان ایرانی دانست که راه را برای نگارش الحان موسیقی و اشنا نمودن برخی از موسیقی دان های ایرانی به طریق علمی موسیقی اماده نمود. 4- نصر الله مین باشیان5- حسین هنگ افرین6- ابراهیم ازنگ

سال های 1280-88 ارکستر انجمن اخوت به سر پرستی غلمحسین درویش یا درویش خان تشکیل گردید که از سازهای ایرانی و فرنگی تشکیل می شد.

موسیقی دانان دوره ناصری...

محمد صادق خان سرور ااملک دستگاه موسیقی ناصر ادلین شاه را اداره می کرد و به قدرت نبوغ خود . کوک شور را در پیانو ابتکار کرد و سر امد هنرمندان زمان خود شد.

میرزا عبدالله...

پدر موسیقی سنتی . علی نقی وزیری استاد بسیار بزرگ موسیقی ایرانی یک سال و نیم در حضور میزرا عبدالله دستگاه های ایرانی را نت نویس کرد/ از روی پنجه های او/ . اقا حسین قلی هم به عنوان پدر ردیف ایران . بزرگ ترین تارز زن زمان خود و از نوازندگان مورد توجه دربار ناصرالدین شاه بود. اقا حسین قی شاگردان بسیار تربیت نمود که بعضی از ان ها مشهورترین موسیقیدانان ایران شدند مانند علی نقی وزیری و غلام حسین درویش. مرتضی نی داوود و...

اسماعیل قهرمانی...هر یک از روزهای هفته را به یکی از 7 دستگاه موسیقی ایرانی اختصاص داده بود و در ان روز حداقل یک مرتبه ردیف ان دستگاه  به طور کامل با همه جزییات اجرا می کرد. اقا نور علی برومند نزد استاد به فراگیری ردیف موسیقی پرداخت.

درویش خان...اهنگ ساز ئ استاد سه تار یکی از پایه گذاران موسیقی امروز ایران . از معدود نوابغ موسیقی و یکی از خلاق ترین موسیقی دانان دو سه نسل گذشته به شمار می رود. اواخر دوره ناصرالدین شاه پیانو به ایران امد و چند سال بعد ویلن وارد ایران شد. به این طریق مردم کم کم با سازهای فلوت- کلارینت – پیانو و ویلن اشنا شدند و این سازها طرفداران زیادی پیدا کردند.

نی و فلوت...چون سراسر طول نی متشکل از 7 بند و 6 گره می باشد این ساز را نی هفت بند می نامند. نی در طی جنگ های  صلیبی به اروپا برده شد و اروپاییان ان را تکامل  داده و فلوت نام گذری کردند. ابن سینا از نوای شفا بخش نی سخن گفته است. صدای نی شفای بیمار حصبه ای را تسهیل و تسریع می کند.

ویولن...از سازهای شرقی است که طی جنگ های صلیبی به اروپا رفته و با دگرگنیهایی به شکل کنونی در امده است. ویولن سازی است تک نواز و هم نواز و اکنون یکی از مهم ترین سازهای ارکستر سمفنونی به شمار می رود . ویلن چند سال پس از پیانو در پایان دوره ناصرالدین شاه به ایران امد.

معرفی هنرمند بزرگ علی نقی وزیری...

موسیقی دان . اهنگ ساز. نوازنده تار و اغاز گر موسیقی علمی و استاد ابولحسن صبا می باشد. وزیری نقطه عطفی  در موسیقی ما به شمار می رود . چنان که قبل از او ما فاقد موسیقی علمی بودیم. او استاد و هنرمند بسیار بزرگی است که باید او را اسوره موسیقی ایران دانست. به حق او را پدر موسیقی لقب داده اند. وزیری از نادر کسانی بود که صلاحیت نو اوری در موسیقی اصیل ایرانی را داشت. او با قریحه تابناک و فعالیت چشم گیر چرخشی بزرگ در موسیقی ما ایجاد کرد . اثار وزیری عبارتند از خریدار تو- گوشه نشین- سوز من- اهنگ شکایت نی- اهنگ هایی مانند رویای نیم شب حافظ – دلتنگ- گرایلی- دو عاشق- دختر ناکام- سرود پیش اهنگ- قالی چه کرمان- رقص دختر من- لاسی ها- والس دو نامزد- مادر گنجشک-  محبوس- کودک یتیم- تاتی تاتی- ماه- افتاب- و گذشته از این ها چند مارش مانند پیام به کوروش- دل زار- وصال دوست- کنار گلزار- موسم گل- راه وصال- مارش حرکت ورزشکاران- سرود مدارس- سرود ای وطن که استاد اکبر گلپایگانی خونده- چند رنگ- اسرار عشق- موسم گل- صحبت دل- بسته دام- اپرت شوهر بد گمان- گلرخ- دختر ناکام- جدایی و....این هنرمند بزرگ و بی همتا در 18 شهریور 1358 در سن 92 سالگی در گذشت.

منبع. تاریخ موسیقی ایران...مولف .روح ا...افکاری

..